Projenin üçüncü büyük başlığı olan “Proje Tanım Özeti”, 1. Proje unsurları, 2. Projece desteklenen anahtar politika ve kurumsal reformlar, 3. Yararlar ve hedef kitle, 4. Kurumsal ve uygulamaya yönelik düzenlemeler şeklinde alt başlıklara ayrılmaktadır.

1. Proje unsurları

Bu başlık içerisinde, projeyi oluşturan ve Türkiye’nin dört biyo-coğrafik kuşağını temsil etmek üzere seçilen pilot alanlardan söz edilmektedir. Proje alanlarına değinilmeden önce, yine kısaca projenin amacı tekrarlanmıştır. Buna göre etkin katılımı içeren örnek bir koruma alanları ağını oluşturma, konuyla ilgili yasal ve düzenleyici çerçeveyi gözden geçirme (ki bu konuda Projenin resmi web sitesine bakıldığında bazı çalışmaların yapıldığı anlaşılmaktadır), orman, yerel arazi planlaması ve yönetimi, turizm geliştirme, tarımsal genişleme ve su sistemlerinin etkin hale getirilmesinin hedef olduğu belirtilmiştir. Daha sonra dört pilot bölge, ekolojik özelliklerine vurgu yapılarak tanımlanmıştır [a) Kafkasya karışık ılıman yağmur ormanı ve yüksek alpin meraları-Camili b) Sulak alan ve step eko sistemleri-Sultan Sazlığı, Kayseri c) Akdeniz ormanı ve yüksek alpin eko sistemler-Köprülü Kanyon, Antalya d) Birleştirilmiş su ve kıyı eko sistemleri ile birlikte alüvyal orman- İğneada, Kırklareli]. Dört proje alanlarında farklı koruma güçlükleri ile uğraşılacağı, bunların içinde, mevcut veya yayılmakta olan kitle turizminin etkileri, ortak kaynakların sürdürülebilir olmayan kullanımı, arazi kullanım planlaması, koruma girişimlerinin uyumsuzluğunun yer aldığı ifade edilmiştir. Projenin, esas itibariyle koruma planlama ve bunun yönetimi sorunlarıyla uğraşacağı ve bunların işe yarar ulusal bir deneyim sağlayacağı belirtilmiştir.

Projenin üç parçayı (bileşeni-aşamayı) kapsadığı söylenmektedir:

1) Biyolojik çeşitliliğin korunması için ulusal çerçeveyi (çatıyı) güçlendirme (3, 29 milyon dolar):

Projenin temel olarak, a) Biyolojik korumanın yasal çerçevesini rasyonalize için katılımcı yaklaşım ve strateji geliştirme, b) Ulusal koruma alanları ağı geliştirme ve konuyla ilgili kurumsal kapasiteyi güçlendirme, c) Bütün ülkede koruma girişimlerini izlemek için bir sistem oluşturma, d) Korumanın önemi hakkında konuyla ilgili grupların ve toplumun bilincini artırmak için bir strateji, plan geliştirme, e) Pilot bölgelerin üçünde, biyolojik çeşitliliği koruma ile orman yönetim ve planlaması işleminin nasıl birleşebileceğini (bağdaşabileceğini) gösterme.

2) Etkili koruma alanı yönetimi için modeller geliştirme (7, 69 milyon dolar):

Koruma yönetiminin etkili olması için yeni, alternatif sistemlerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. a) Alanlarda gelir yaratma, yönetim planlama sistemi geliştirme, b) Katılımcı bir tarzda ve biyolojik çeşitlilik izleme sistemleri kapsamında koruma alanı yönetim planları hazırlama. İzleme sistemleri, özellikle turizm etkileri, otlatma ve orman veya sulak alan kullanımı ile ilgili tehditler hakkında yönetim elemanlarına bilgi verecektir. c) İlgili gruplara gerekli eğitim desteği verilerek, koruma konusunda yerel destek oluşturma d) Korumaya dair gelişmeyi desteklemek, orman, otlatma gibi alanlardaki sürdürülebilir olmayan kullanımı azaltmak için küçük hibe projeleri veya döner sermaye mekanizmaları oluşturma, uygulamanın ilk yılında ödül/fon verme ölçüt ve işlemleri geliştirme e) Koruma ile yerel ilgi gruplarının yararını güçlendirici, çevre sorumluluğuna sahip turizm gelişimini yönlendirme, f) Korumanın arazi kullanım planlarına dahil edilmesi için işbirliği mekanizmaları tesis etme.

3) Proje yönetim ve takibi (0, 56 milyon dolar):

Gerekli teçhizat temini ve ulusal Proje Yönetim Ekibinin giderleri bu kapsamdadır.  Yönetim Ekibi, projenin uygulanmasını gözden geçirme, destekleme, pilot alanlardaki sorumlularla işbirliği ve yılda iki kez çalışma planı geliştirecek ve izleyecektir.

Değerlendirme:

Projenin bu bölümünde, genel olarak dört pilot alanda nelerin, ne şekilde yapılacağı bir anlamda özetlenmektedir. Proje alanlarında uğraşılacağı belirtilen koruma güçlükleri oldukça soyut olup, Macahel bağlamında somut olarak söz konusu olmayan sorunlardır. Projeyi oluşturan bileşenlere geldiğimizde, koruma konusundaki ulusal çerçeveyi güçlendirmek için yapılması öngörülenler (1. bölüm), örneğin, mevcut koruma statülerinin katılımcı koruma anlayışına göre gözden geçirilmesini yerinde bulmaktayız. 2. Bölümdeki (bileşendeki) koruma alanı yönetimi modelleri kapsamında yer alan faaliyetler, teorik olarak olumlu olmasına karşılık, bunların başarılı bir biçimde uygulamaya geçirilmesi oldukça güçtür. Özellikle bu aşamada, etkili ve dengeli bir politika izlenmemesi halinde değişik olumsuzluklarla karşılaşılabilecektir. Örneğin koruma alanlarında gelir yaratma (a bendi), koruma alanı yönetim planı (b bendi), küçük hibe projeler ve döner sermaye mekanizması (d bendi), özellikle turizmin yönlendirilmesi (e bendi) konuları, yerel ilgi gruplarının veya farklı bir deyişle yerel inisiyatifin titizlikle, özenle dikkate alınmasını, turizm açısından etkili bir kontrol mekanizmasını ve örgütünü gerektiren konulardır. Bu konuda yapılacak hatalar, dengelerin gözetilmemesi, çeşitli sosyal problemlere ve hedeflenen amacın tam aksi bir durumun ortaya çıkmasına neden olabilecek hassasiyet taşımaktadır.

2. Projece desteklenen anahtar politika ve kurumsal reformlar

Projenin desteklediği temel reformlar, yenilikler bentler halinde sayılmıştır. a) Koruma alanı ve bunların yönetimi konusunda ilgili bakanlıklar arasında işbirliği sağlama, b) Koruma konusundaki yasal düzenlemelerin ve politikaların birbiriyle uyumlu hale getirilmesi, c) Sınırlı mali kaynakların ekonomik kullanımı için öncelikli koruma alanlarının tespitine yönelik stratejilerin ve ölçütlerin geliştirilmesi, d) Koruma alanı yönetiminde merkeziyetçi yaklaşım yerine katılımcı sistemlerin geliştirilmesi, e) Orman yönetim sürecinde biyolojik çeşitliliğin korunmasının da dikkate alınmasının sağlanması.

Değerlendirme:

Bu kapsamda sayılanlar, genel olarak, bütün ülkeyi ilgilendiren, gerekli reformlardır. Bakanlıklar arası işbirliği ve birbiriyle çelişen veya aynı hükümler içeren mevzuatın uyumlu hale getirilmesi, katılımcı yönetim sistemi, orman işletiminde biyolojik duyarlılığın katılması genel ülke politikası açısından olumludur. Bu kapsamda özellikle “c” bendini Macahel açısından ele almak gerekir. Bu bentte, zaten sınırlı olan mali kaynakların, koruma için kullanılmasında bir öncelik değerlendirmesinin yapılmasının, buna ilişkin kriterlerin geliştirilmesinin gerekli olduğu vurgulanmaktadır. Bu noktada, proje kapsamında yer alan ve oldukça yüklü miktarda mali kaynağın söz konusu olduğu pilot bölgelerin ve bu arada Macahel’in korumada öncelikli yerler arasında olup olmadığı sorusu akla gelebilir. İleride proje gerekçesini değerlendirirken daha geniş biçimde açıklayacağımız gibi, bizce Macahel bu konuda herhangi bir önceliği taşımamaktadır.

3. Yararlar ve hedef kitle

Projenin ülkenin korumaya ilişkin sorunlarına atıfta bulunarak ve koruma modelleri hazırlayarak, küresel (dünya çapında), bölgesel ve ulusal ekolojik, sosyal, ekonomik ve kurumsal yararlar sağlayacağı belirtilmektedir. Dört pilot bölgede gerçekleştirilecek koruma modeli ile ulusal ve küresel yararların ortaya çıkacağı, Kafkasya bölgesinin korunması için bölgesel girişimlere katkı sağlayacağı ve ulusal düzeyde korumayla ilgili kamu kuruluşlarının teknik ve kurumsal olanaklarını güçlendireceği ifade edilmektedir. Projeden, hükümetin (Orman, Çevre, Kültür Bakanlıkları), sivil toplum kuruluşlarının ve kamuoyunun yararlanacağı söylenmektedir. Proje alanında, merkezden uzak kurumsal mekanizmalar geliştirileceği, yerel ekonominin çevre bilinçli gelir getiren faaliyetlerle (ekoturizm, odun dışı orman ürünleri pazarlama vs.) harekete  geçirileceği ve bundan yerel toplulukların yararlanacağı belirtilmektedir. Yerel faydalanıcılar içinde, uygulama kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel topluluklarla onların kuruluşları bulunmaktadır. Projenin yerel düzeyde koruma bilincini de artıracağı ifade edilmiştir.

Değerlendirme:

Projenin sağlayacağı yararlar, tamamen projenin uygulamasındaki başarısıyla, izleyeceği politikalarla doğru orantılıdır. Bundan başka çevre bilinçli gelir getirici faaliyetler kapsamında, eko turizm, özellikle “çevre bilinci” açısından çok hassas bir konudur. Bu nedenle eko turizm dışındaki diğer çevre bilinçli faaliyetlere ağırlık verilmesi kanaatimizce çevre koruma açısından daha güvenlidir. Yerel faydalanıcılar içerisinde de yerel toplulukların ve bunların kuruluşlarının her zaman ön planda ve inisiyatif sahibi olması, projenin uygulama başarısı için son derece önemlidir.

4. Kurumsal ve uygulamaya yönelik düzenlemeler

Proje uygulama süresinin 6 yıl olduğu (bugün için bunun 3 yılı dolmuş ve geriye üç yıl kalmıştır) belirtildikten sonra, dört farklı kurumsal yapı söz konusu edilmiştir.

a) Proje Danışma Komitesi: Orman, Çevre ve Kültür Bakanlıkları, ilgili bakanlık ve kurumların temsilcilerinden oluşmaktadır. Yılda iki kez toplanacak olan komite, proje uygulama sorunlarına ilişkin tavsiyelerde bulunma ve bakanlıklar arası koordinasyonu sağlamakla görevlidir. Orman Bakanlığı temsilcisinin komiteye başkanlık edeceği belirtilmektedir.

b) Ulusal Düzeyde Proje Yönetimi: Projeden tümüyle (satın alma, ödeme yapma, hesap tutma vs.) sorumlu olan bakanlık Orman Bakanlığıdır. Bu amaçla, Bakanlık bünyesindeki Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü’ne bağlı bir Proje Yönetim Ekibi (PMT-Project Management Team) oluşturulacağı belirtilmektedir. Bu ekip, tüm yönetim sorumluluğunu üstlenmekle beraber, dört pilot alandaki yerel yönetimi ve ulusal proje faaliyetlerini denetleyecektir.

c) Ulusal Düzeyde Proje Uygulaması: Ulusal düzeyde proje faaliyetlerini yürütme sorumluluğu, yukarıda değinilen Proje Yönetim Ekibinin gözetimi altında, Çevre Bakanlığının Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Orman Bakanlığının Orman Genel Müdürlüğü, Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü’ne aittir. Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, koruma konusundaki yasal konuları gözden geçirme ve korumaya ilişkin kamu bilinci oluşturmakla, Milli Parklar Müdürlüğü, etkili koruma alanı sistemi geliştirmekle, Orman Genel Müdürlüğü, biyolojik çeşitliliğin durumu ve konuyla ilgili bilgi yönetimi sağlamakla yükümlü tutulmuşlardır.

 d) Proje Uygulama (Yerel Düzey): Dört pilot alanın her birinde (Macahel için Borçka’da) Orman Bakanlığı’na bağlı Koruma Alanı Yönetim Birimi-Otoritesi (PAMA-Protected Area Management Authority) kurulacak ve pilot bölgedeki proje faaliyetlerinin uygulanmasından sorumlu olacaklardır. Bu birimlerde, bir koruma alanı müdürü, bir muhasebeci, bir ekolog-biyolojik çeşitlilik uzmanı, bir topluluk yardımlaşma uzmanı ve bir bilgilendirme uzmanı bulunacaktır. Bütün birim elemanlarının ataması ve maaşlarının ödenmesi Orman Bakanlığı tarafından yürütülecektir. Deneyimli bir teknik ve yönetim danışmanları ekibinin, bütün ilgili birimlere ve gerektiğinde yerel birime yardım edeceği ve onları eğiteceği belirtilmiştir.

Değerlendirme:

Görüldüğü gibi, bu kapsamda projenin yönetim şeması çıkarılmış durumdadır. Ulusal düzeyde esas yetkili Orman Bakanlığı, ilgili müdürlükler ve buna bağlı Proje Yönetim Ekibidir. Yerel düzeye geldiğimizde, Macahel’le ilgili Koruma Alanı Yönetim Birimi’nin Borçka’da oluşturulduğunu görmekteyiz. Bu birimde müdür dışında 4 eleman daha söz konusudur. Bunların içinde, muhasebeci ve ekolog bir tarafa bırakılacak olursa, projenin uygulama başarısı açısından kilit elemanlar, bizce “topluluk yardımlaşma uzmanı” ile “bilgilendirme uzmanı”dır. Bu kişilerin özenle seçilmesi gerekmektedir. Yardımlaşma uzmanının, yöredeki dengeleri etkileyebilecek veya yerel inisiyatifi yansıtabilecek bir kişinin olması, keza bilgilendirme uzmanının da gerçekten yöreyi ve özellikle geleneksel yapı, alışkanlıklar, örf-adetler konusunda deneyimli olması şarttır.

Mali Yönetim ve Muhasebe

İncelediğimiz “Proje Tanım Özeti” başlığı altında son olarak, “Mali Yönetim ve Muhasebe” alt başlığı yer almaktadır. Buna göre projenin mali yönetim ve muhasebe işlevinin merkezi, Proje Yönetim Ekibidir. Orman Bakanlığı, muhasebe defterlerini, uluslararası ilkelere uygun, nakit ilkesine göre tutar ve bilgisayarlı muhasebe sistemi kullanılır. Muhasebe defterleri, serbest denetçiler tarafından değil, Hazine denetçileri tarafından denetlenir. Orman Bakanlığı, projenin ilk yılında Proje için Proje Yönetim Raporlarına dayalı ödemeleri kullanmayı tercih etmiştir.

Değerlendirme:

Anlaşıldığı kadarıyla proje, kendine özgü bir mali yönetim ve muhasebe sistemi öngörmüştür. Muhasebe defteri, bunların denetimi vs. klasik usullerden kısmen farklıdır. Proje için yapılacak ödemelerde (harcamalarda), Rapor verildikten sonra veya bu Rapora dayalı ödemenin yapıldığı anlaşılmaktadır.